Berlin – Mitte’deki Deutsche Bank KuntsHalle’de Ekim’den beri bir hareketlilik var. Galerinin duvarlarına siyah, mavi, mor ve kırmızı hakim. Fahrelnissa Zeid’ın Atom Patlaması ve Bitkisel Hayat tablosunun renkleri bunlar.
Ankaralı sanatseverler de en az Berlin’dekiler kadar şanslı! Zeid’ın eserleri, Cermodern’deki “d Grubu… Yeniden” sergisinde yer alıyor.
Bu muhteşem kadın şehrimize kadar gelmişken, hayatına göz atmaya ne dersiniz?
Bir hayat kaç rejime tanıklık yapar?
Fahrunissa Zeid, 1901 yılında İstanbul – Büyükada’da Şakirpaşa Konağı’nda doğdu. Ailesi, Türkiye tarihinin önemli insanlarıyla dolu. Devlet görevlisi, asker ve tarihçi Kabaağaçlızade Mehmet Şakir Paşa babası, Giritli Sare İsmet Hanım annesi… Bu ailenin diğer çocukları, Gravür Sanatçısı Aliye Berger ve yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı – yani Halikarnas Balıkçısı. Zeid ayrıca seramik sanatçısı Füreya Koral’ın da teyzesi… Çocukluğu Abdülhamit Dönemi’nde geçmiş, II. Meşrutiyet’in çalkantılı yıllarına tanıklık etmiş.
Zeid, Osmanlı döneminin şanslı kadınlarından. Hayatı da aynı Osmanlı’nın son dönemleri gibi: Arada. Bir yandan Notre Dame de Sion’da okumuş, Fransızca ve piyano dersleri almış; öte yandan Arapça öğrenmiş, Kuran kursuna gitmiş… Abisi Halıkarnas Balıkçısı sayesinde resme başlayan Fahrunissa Zeid, eğitimini Sanayi-i Nefise Mektebi’nde tamamlar.
Yasak aşkın prensesi
Fahrunissa Zeid ilk evliliğini yazar İzzet Melih Devrim’le yapar. Bu evlilikten, çocukları tiyatrocu Şirin Devrim ve ressam Nejat Devrim dünyaya gelir. Genç ressam bu dönemde Avrupa’ya gitme fırsatı bulur. Bruegel’in eserlerinden çok etkilenir. Avrupa’nın avant-garde sanat akımları ona ilham verir.
Zeid’in İzzet Melih Devrim ile olan evliliği, 1934 yılında son bulur. Ayrılığın sebebi, Irak’ın Ankara temsilcisi Emir Zeid ile olan ilişkisidir. Kısa süre sonra ressamımız Irak’ın prensesi olur ve eşinin diplomatik görevleri ile Avrupa’yı gezmeye başlar. Bu evlilikten bir oğlu olur. Prenses ressam, eşinin görevi nedeni ile bir dönem Ankara’da da bulunur. Ankara’da yeni Cumhuriyerin sanatçıları ile iletişim halindedir.
Hiç kaleydoskoptan baktınız mı? Zeid’in resimleri, işte bu tuhaf dürbünden bakmak gibi…
Karanlık depresyonun aydınlık yansıması
Yeni evli çift için ilk durak Berlin olur. Burada cemiyet hayatının sevilen isimlerinden biri haline gelir Zeid. Hatta Hitler’in davetlisi olup, onunla resim hakkında konuşur. Nazi Almanyası’nın ilerleyişi ile beraber Zeid çifti Irak’a döner. Bu dönemde içine kapanır Zeid, Avrupa’nın sanata açık camiasını özler.
Depresyondan kurtulmanın ilacını seyahatte arayan Zeid; Paris, Budapeşte ve İstanbul’a gider. İstanbul’da Atatürk’ün devrimlerinden ilham alan bir grup genç sanatçı ile “d grubu” için çalışmalar yapar. Grup, “Bağımsız Türkiye Modernizmi”ni yaratır.
Eşinin Londra’ya atanması ile beraber, Fahrunissa Zeid İngiltere’ye taşınır. Artık “Fahrelnissa” olarak anılmaya başlamıştır. Burada ve Paris’te iki stüdyoyu beraber kullanır, genç sanatçılar etrafına toplar. Bizans mozaik sanatı ve İslam mimarisinin izleri bulunan resimleri, Batı’nın soyut resmine bir alternatif yaratır.
Dünya bir anda tepetaklak
Hikaye böyle devam etseydi, bir peri masalı olmazdı. 1958 yılında Irak’taki devrimde, kraliyet ailesi öldürülür. Zeid ve eşi o dönemde İtalya’da tatile oldukları için kurtulurlar. Ancak dünyaları tamamen değişimiştir.Yaşadığı şok ile bir süre resme ara verir Zeid. 50 yaşından sonra ilk kez yemek pişirir. Menüdeki tavuğun kemikleri ile heykeller yapar. Çift bir süre sonra Ürdün’e gider. Amman’da resme devam eder. Burada da genç sanatçıları bir araya getirmeye devam eder. Son döneminde yakınlarının portrelerini yapar.1991 yılında Ürdün’de hayata gözlerini yumar.
Prenses Yeniden Ankara’da
Zeid’ın de eserlerinin bulunduğu “d Grubu… Yeniden” sergisi, 25 Mart’a kadar Cermodern’de gezilebilir. Ressam prensesin gizemli dünyasına göz atmak için sergiyi kaçırmayın!
