|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
Bozcaada Keşif Haritası, Lavarla’nın Pusula projesinin üçüncü ve Ankara dışındaki ilk haritası olarak Eylül 2023’te Bozcaada Caz Festivali işbirliğiyle basıldı. Harita, Bozcaada’nın kendi kültürü, tarihi ve ekonomisinden bağımsız olarak dışarıdan ithal gelişen kitle turizmiyle kendi kimliğinden giderek uzaklaşması, bu kimliğin ve ada hafızasının yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalması üzerine adanın geçmişinden bugüne ulaşan belirli mekanlar ve ada kültürünün yaşatılması için çalışan kişiler üzerinden yapılan detaylı bir araştırma ve adada gerçekleştirilen görüşmeler sonucu hazırlandı.
Haritada, adadan 19 mekan önerisiyle birlikte Haluk Şahin’in “Göztepe’den Troya’ya Bakış”, Burçin Tarhan’ın bisikletle gezmeyi öneren “Koyların Sürekliliği”, M. Hakan Gürüney’in “Adanın Merkezine Seyahat” rotaları yer alıyor. Ayrıca adaya özgü tarifler, adaya özgü ifadelerin bir sözlüğü ve “Üç Dakikada Ada Tarihi” bölümlerini içeriyor. Harita, kullanıcıya kendi rotalarını oluşturma imkanı da veriyor.
Bozcaada Keşif Haritası’nda yer alan 6 hafıza durağını içeren Ada Müşterek rotası, adada birlikte yaşayan iki halkın bıraktığı ortak izlerin peşinden gitmeyi, hafıza mekânlarında müşterekleri aramayı öneriyor. Türkler ve Rumlar, yakın döneme kadar Bozcaada’da birlikte yaşadı ancak bugün Rum nüfusu 100’ü bile bulmuyor. İki halkın kültürlerinin, yemek, mimari, eğlence, zanaat gibi alanlarda birbiriyle girdiği etkileşimin izleriyse hala canlı.
1. Alaybey Cami
Çınar Çeşme Sokağı’na saptığınızda, çınarları ve kedileri solunuza aldığınızda hemen sağda sizi Alaybey Camii karşılar. 300 yıllık cami kırmızı kesme taşlarıyla ilginizi çekecek, Anadolu’nun eski camilerini anımsatan ahşap işçiliği sizi kendine hayran bırakacaksa da hikayesiyle bir miktar üzecek. Haziresinde bulunan 14 mezar taşından biri Sadrazam Halil Paşa’nın gövdesine, isimsiz tek mezar taşı ise celladına ait. Hikayesine hazirede gezinirken rastlayacaksınız. Cami ziyaretinizle şu anda adanın Türk mahallesinde, hiç bitmeyen yeni-eski adalı tartışmasının da ortasındasınız. Eskiler, Rumlarla birlikte yaşamış, Rumca bilen adalılarken; sonradan Bayramiç’ten adaya işçi olarak gelip, zamanla yerleşenler yeni olarak kabul ediliyor. Bugün adada çoğunlukla yeni adalılar ve sonradan bağ evi alıp bahçesinde üzümcülükle uğraşanlar yaşıyor. Camiden başlayıp Türk mahallesinin içlerine doğru bir yürüyüş koparın. Sizi selamlayacak olanlar, kapıların sokağa değil iç avluya açıldığı evler, avlulardan sokağa taşan rengarenk çiçekler ve elbette yine seramikten, porselenden, metalden, topraktan, camdan üzümler, üzümler, üzümler…
2. Çınarlı Çarşı Caddesi
Karaya ayak bastığınızda sizi ulu çınar gölgelerinin altından içerilere doğru uzanan Çınarlı Çarşı Caddesi karşılar. Çok değil, yarım asırdan belki biraz fazla bir süre önce bu uzun cadde bir dereymiş. Derler ki, Türk ve Rum mahallelerinin ortasında bir sınır görevi gördüğünden habersiz usul usul akan bu incecik su bir gün yağışlarla taşıp bir cana mal olunca kapatılmış.
Derenin ayırdığı iki halkı ada birleştirmiş. İki halk bu sınır çizgisinin iki yanında kendi yaşamlarını sürdürürken dayanışmayla bir araya gelmiş, bu bir araya gelişler kültürel alışverişlere yol açmış. Caddenin adını aldığı çınarların altındasınız. Dimitri Kakmioğlu’nun Anayurt kitabından alıntıyla, bir zamanlar Recep Efendi’nin kahvesinin olduğu bu yerde sırayla bir Türkçe bir Rumca şarkılar çalınıyormuş. Bugün burada, kimliğinden uzaklaşarak turizm merkezine dönen ve ruhunu kaybetmemek için direnen adayı görüyorsunuz. Bayramiçli kadınlar renkleriyle şenlendirseler de, güzel günlere tanıklık eden çınarlar hışırdamaya devam etse de, dere hala altınızda bir yerlerde aksa da, Rum mahallesinde yaşamını sürdüren Madam Antula’nın bugünkü yalnızlığına çare olur mu?
3. Simyon Salto Reçelleri
Simyon Salto’nun reçel dükkanı, meydanda, Bozcaada Kalesi’ne doğru baktığınızda hemen köşede. Burası, adından da anlaşıldığı üzere, bir zamanlar Rum cemaatinin başkanlığını yapan, ata topraklarını terk edemeyen, adada bir geçmişe sahip herkesin tanıdığı Simyon Salto’ya ait. Rumlara ait bir gelenek olan domates reçelinin satışına 90’lı yıllarda bir imalathane kurarak başlamış. Nitekim reçel yapımını Türkler de Rumlardan öğrenmiş. Domatesin yanı sıra incir, kavun, karpuz, üzüm gibi meyvelerin de reçeli çok yapılırmış. Öyle ki “Rumlar her şeyin reçelini yapıyorlar” sözü bugüne kadar gelmiş. Ada reçellerinin ününü, popüler kültüre bir yansıması olarak Bir Küçük Eylül Meselesi filminden hatırlayanlarınız olacaktır. Bu sahne Rengigül Konuk Evi’nde çekildi, uzun kahvaltı masası ise konuk evinin sahibi Özcan Germiyanoğlu’nun adadaki evinde dostlarını ağırlamaya devam ediyor.
Simyon Salto 2012’de hayatını kaybettiğinden beri reçel satışını oğlu Kosta Salto sürdürüyor. Bugün Bozcaada dışında da herhangi bir dükkanda her an karşınıza çıkabilecek Salto Domates Reçeli kavanozlarının ada havası aldığını artık biliyorsunuz. Reçelin nasıl yapıldığını merak ediyorsanız Beyhan Hanım’ın Simyon Bey’den el alarak bugüne aktardığı gerçek tarif için “Ada Tarifleri” bölümüne bir göz atın.
4. Sokrat’ın Evi
“Türk kültürünü kabul etmiş gibi görünen ve Rumların da güvenini kaybettiği sanılan bu adamdan -fazla güvenmemek kaydıyla- yararlanılabilir.” 1924 yılında adaya dair Osmanlıca yazılan resmi raporda böyle anılıyor Sokrat İncesu. Burası, savaştan ve bir yıllık esaretten sonra nişanlısı Ekaterini ile İstanbul’da evlendikten sonra yerleştiği evi. Adada manifaturacı dükkanı işleten Sokrat, hayatta olduğu süre boyunca her milli bayramda asker üniforması ile ada sokaklarında arz-ı endam eder, nutuklar atarmış. Aynı sokakları adımladığınız Sokrat’ın hayatını bir düşünün, orası varsa oralı mı, buralı mı, sizce kendisi nereli?
Adaya mal olan, hala anılan bir diğer isim de Yakar Kaptan. Zübeyde Hanım Parkı’ndaki heykeliyle ölümsüzleştirilen ve bir ada efsanesine dönüşen kaptanın neredeyse tüm adalılarla bir anısı var. Henüz feribotlar çalışmazken, deniz ulaşımı zorken, adayı anakaraya bağlıyordu Yakar Kaptan. Giden çoktan gitse de anılarda, dilden dile anlatılan öykülerde yaşamaya devam eder bu adada.
5. İstiklal İlkokulu
Bugün Ege Otel’in olduğu yapı eskiden İstiklal İlkokulu’ydu, öncesinde ise Rum okulu. Geçen yüzyılda, adada büyüyen çocukların hepsi bu okuldan geçti. Henüz kimliklerin konuşulmadığı ancak büyükler tarafından sıklıkla hatırlatıldığı, bir omuz silkintisiyle her şeyin hallolduğu çocukluk döneminde Türk’ü Rum’u, aynı okulda okur, aynı bahçede, aynı mahallede oyun oynardı. Artık otel olan İstiklal İlkokulu, neredeyse tüm evlerin butik otellere dönüştürüldüğü Rum mahallesinde, ayrılığın, dönüşümün, değişimin bir sembolü artık. Buradan başlayıp ara sokaklarda kendinizi kaybedin, evlerin kapılarındaki üzüm figürlerini takip ederek yolunuzu yeniden bulacaksınız.
6. Meryem Ana Kilisesi
Ada silüetinin tamamlayıcısı çan kulesiyle yüzyıllar öncesinin izini bugüne taşıyan Meryem Ana Kilisesi, adanın ibadete açık tek kilisesi. Pazar ayinleri devam ediyor, çan sesi ada seslerine karışıyor, adadaki Rumların kiliseye giden ayak izlerini takip etmek giderek zorlaşıyor. Bugün 10 kişi ya var ya yok Rum nüfusun, yakın gelecekte hiç olmayacağı gerçeği kilisenin kulesine bir yalnızlık kuşu gibi konuveriyor. Anayurtlarından gitseler de ayak izleri azalsa da aslında baktığınız her yerdeler: İsimlerde, evlerde, şarapta, üzümde, yemekte, müzikte, toprakta. Kilisenin hemen yanındaki Madam’ın Kahvesi’nde kahvenizi yudumlarken başınızı kaldırıp da gördüğünüz çan kulesinin de gösterdiği gibi gökyüzünde bile. Eski bir Rum kasap havası söyler: “Hoşça kal Meryem Ana / Bu bir sohbetti / Bir rüya idi /Unuttuk gitti.”
Keşif Haritası Pusula
Pusula, gündelik telaşlarla boğulan zihinleri rutinden koparmak, kenti deneyimleme biçimini tekdüzelikten çıkarmak ve ona bakışta yeni pencereler açmak amaçlarıyla tasarlandı. İlki 2017 yılında Ankara Keşif Haritası adıyla basıldı. Pusula, bir harita olmanın yanı sıra, belirsiz aralıklarla basılarak kentteki değişimleri ve süreklilikleri takip edebilmeyi amaçlayan bir arşiv çalışmasıdır. Ankara haritasının ikincisi 2022 yılında basıldı.
2023 yılında Bozcaada Keşif Haritası, 2024’te ise Pusula Kahve: Ankara haritası basıldı.
Pusula projesine dair ayrıntılı bilgi için rotapusula.co adresini ziyaret edebilirsiniz.
