Yerel siyaset süreçleri ulusal değişim ve dönüşümlerin yanı sıra her kentin toplumsal dinamikleri tarafından belirlenir. Türkiye’de Cumhuriyet tarihi boyunca yerel seçimlerde kentsel dinamiklerin belli bir ağırlığı olduğu da sıklıkla dile getirilmektedir. Bu sebeple her bir kentteki, hatta kentin parçalarındaki seçim süreçlerini değerlendirirken kentsel unsurların oluşturduğu genel deseni dikkate almak gerekir. Söz konusu olan büyükşehirler ise, ayrıca merkez ve çevre ilçelerinin kendi özgünlüklerinin de ayrıca değerlendirilmesi gerektiği görülür. Her ne kadar bir oy bile önemli denilen demokratik seçim süreçlerinde hiçbir ilçe diğerinden daha önemli görülemezse de, büyükşehirlerde merkez ilçelerin durumunun baskın unsur olduğu da söylenebilir. Bu yerel seçimlerde Ankara’nın kentsel niteliği ağır basan merkez ilçelerindeki seçim sonuçlarında da adayların adı ve niteliği ile ilçelerin kentsel dinamikleri arasındaki etkileşimin belirleyici olacağı görülmektedir. Siyasi partiler ve gösterecekleri adayların bu dinamiklere karşı oluşturacakları program ve söylemin tatmin ediciliği ciddi önem kazanmaktadır. Bu programın içeriğinin belirlenmesinde de gündelik söylemlerden ve siyasi tartışmalardan öte, uzun soluklu bilimsel değerlendirmelerden yararlanılması gerekmektedir.

Atılım Üniversitesi bünyesinde “Kamusal Akıl Stüdyosu” Programında 2010 yılından beri bu amaçla Ankara’daki yerel yönetimleri inceliyor ve monografiler hazırlıyoruz. VEKAM’ın çıkardığı Ankara Araştırmaları Dergisi’nde bir kısmı yayımlanan bu monografilerde Ankara’nın bütününün ve ilçelerinin kentsel dinamikleri incelenmekte ve geleceğe ilişkin öngörülerde bulunmaktayız. Bu değerlendirmelerde, dikkate alınması gereken en kritik konular ortaya konmaktadır. Salt siyasi öngörüler değil pek çok açıdan yerel yönetimleri inceleyip resmini çekmeye çalıştığımız bu araştırmalarla yerel yönetimlere ilişkin daha bütünlüklü bir kavrayış elde etmeye çalışıyoruz. Bu yerel seçimler öncesinde de elde ettiğimiz verilerden yararlanarak “kim aday olsa kazanır” türü yüzeysel değerlendirmelerin dışında daha derinlikli bir ele alışı ortaya koymak, seçim süreçlerindeki tartışmalara katkıda bulunmak amacıyla Ankara’nın ilçelerini ve bütününü yapısal bir analize tabi tutmaya çalıştık. Bu analizin en azından bundan sonraki yerel seçimlerde siyasi süreçleri zenginleştireceğini umuyoruz.

1. Ankara Kent Bütünü:

Yeni Büyükşehir Yasası sonrasında hizmet alanı 24 bin kilometrekareye ulaşarak 3 katına çıkan Ankara’nın temel sorunlarından birincisi merkez ve çevre ilçe ayrışması olarak ortaya konabilir. Merkez ve çevre ilçeler arasındaki sosyo-ekonomik uçurum Ankara’yı bölünmüş bir il konumuna sokmaktadır. Bu durum seçim sonuçlarında da izlenebilir. Kırsal alandaki ilçelere ve mahalleye dönüşen köylere götürülmeye çalışılan hizmetlerde beklentilerin karşılanamaması, ekonomik gelişme konusunda harcanan çabaların sonuç vermemesi önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Öte yandan merkez ilçelerde yapılan yoğun yatırımların yerleşimlerdeki yapısal sorunlara çözüm getirmemesi de diğer bir sorun alanı olarak ortaya çıkmaktadır.

Bu ayrışmanın giderilmesi için ikinci olarak bir planlama sorunu olduğu gözlemlenmektedir. İl bazında yatırım ve imar konusundaki planlamaların etkili ve sonuç verici nitelikte olmaması, halkın ve sivil toplumun katılımı konusunda zayıf kalması Ankara ili için bir gelecek öngörüsü sorununu gündeme taşımaktadır. Bu gelecek öngörüsü sorunu da Ankara’nın vizyonu tartışması ile bir arada görünür hale gelmektedir. Özellikle Başkan Gökçek sonrası dönemde kentin kimliğinin ve vizyonunun ne olacağı konusunda ciddi bir boşluk ve beklenti olduğu görülmektedir. Bu beklentiyi karşılayacak ikna edici ve her kesime hitap edebilecek bir söylemin üretilmesi önem taşımaktadır. Sıradan insan için Ankara’da yaşamanın anlamının ikna edici bir şekilde ortaya konması gerekmektedir.

Böylesi bir söylemin Ankara’nın yükselen ve geçmişten gelen sorunlarını dikkate alması da büyük önem taşımaktadır. Bu sorunlar arasında çöküntüleşen kent merkezleri, tarihi kentsel mirasın gerektiği gibi korunamaması, kentsel kamusal mekanların azalması, otomobil odaklı ulaşım politikasının sürdürülemez hale gelmesi ve toplu taşıma sisteminin yetersizlikleri, mevcut altyapının iklim değişikliği karşısında yetersizliği, ihtiyaç fazlası konut ve ofis üretiminin kente verdiği zarar, kentte sosyal ve kültürel faaliyetlerin yetersizliği, kentteki üniversitelerin birikiminin kullanılamaması ve kentte karar verme süreçlerine katılım ve iş birliği konularında çok ciddi yetersizliklerin yaşanması gibi pek çok konu sayılabilir.

Bu unsurların etkisi altında Ankara bütününde sıradan vatandaşın gündelik hayatında genel bir hoşnutsuzluk içerisinde olduğu ve hoşnutsuzluğun kaynağının pek çok sebebinin bulunduğu görülmektedir. Büyükşehir açısından bu hoşnutsuzlukların doğru tespiti ve seçim vizyonunda doğru konumlandırılması seçim sonuçlarında etkili olma potansiyeline sahiptir.

2. Çankaya

Ankara’nı kalbi konumunda bulunan Çankaya ilçesi nüfus ve sosyo-ekonomik yapı açısından belki de Ankara’nın en zorlu ilçesi durumundadır. Gündüz nüfusu gece nüfusunun 2 katının üzerine çıkan, merkezi iş alanlarını bünyesinde barındıran, Ankara’nın iş ve istihdam merkezi konumundaki Çankaya ilçesi bu zorlu durumu derinden yaşamaktadır. Yerleşik nüfusu gelir ve eğitimi yüksek olsa da giderek yaşlanan bir portre çizerken, sunulan hizmetleri nüfusun bu özelliklerini dikkate alarak verebilmek ama aynı zamanda da gündüz vakti Ankara’nın çeşitli ilçelerinden gelen nüfusun ihtiyaçlarını karşılayabilmek büyük önem taşımaktadır.

Ağırlıklı olarak Ankara’nın güneyin boyunca uzanan Çankaya’da mevcut yaşam alanlarındaki yerleşilebilir boş alanın azlığı, Çayyolu gibi yeni yerleşim alanlarındaki aşırı yoğun yeni yapılaşmalar, gayrimenkul fiyatlarının aşırı yüksekliği, mevcut konut stokunun bir kısmının ciddi şekilde yıpranmış olması, yeni yapılaşmanın aşırı yoğunluğu gibi sorunlar da yapısal dönüşümleri engellememektedir. Büyük çaplı projelere girişilebilmesi içinse büyükşehir ölçeğinde bir yaklaşımın gerekliliği görülmektedir. Bu da siyasi ve yönetsel açıdan iş birliğini ve eşgüdümü gerekli kılmaktadır. Ancak, bugüne kadar bu tür ortak çalışmalara henüz rastlanamamaktadır.

Ankara’nın kalbi ve omurgası niteliğindeki Çankaya ilçesinde mevcut değerleri geliştirecek ve bir sistem çerçevesinde yaygınlaştıracak ulaşım, kamusal alan, mahalle odaklı katılım ve dönüşüm projelerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu projelerin en önemli meydan okuması da siyasi açıdan Çankaya’nın belli bir kesimin kalesi olarak algılanmasının önüne geçilerek tüm Ankara’ya örnek olan ve el uzatan bir yaklaşımla şekillendirilmesidir. Çankaya için belki de en önemli yaklaşım, ilçede var olan değerlerin sayılarının arttırılması ve bir sistem yaklaşımı içerisinde Ankara’nın tümüne erişir hale getirilebilmesidir.

3. Keçiören:

Ankara’nın en büyük diğer ilçesi olan Keçiören ilçesi kentsel dinamikler açısından bir anlamda Çankaya ilçesinin tersi bir durumda değerlendirilebilir. Ankara’nın en kalabalık ikinci ilçesi olan Keçiören, Ankara’daki yeni alt orta gelir gruplarının yaşam alanı olarak şekillenmiştir. Nüfus yapısı olarak daha genç ve eğitim düzeyi yükselme eğiliminde olan ilçe, Ankara’nın emek deposu olarak da işlev görmektedir. Bu açıdan Çankaya’nın tersine ilçenin gece nüfusu gündüz nüfusundan fazladır. Çalışma çağındaki nüfusun gündüzleri Çankaya, İstanbul Yolu ve Siteler gibi bölgelerdeki çalışma alanlarına gittikleri bilinmektedir. Bu durumda ilçenin genç ve dinamik nüfusunun istihdam ve meslek edinme ihtiyaçları, boş zamanlarını geçirebilecekleri mekanlara olan ihtiyaçları gündeme gelmektedir.

Ancak, Keçiören İlçesi, önceki yıllarda gerçekleşen çok yoğun yapılaşma sebebiyle boş alanı neredeyse yok denecek kadar az bir ilçe konumundadır. Yeni yapılan eğitim ve sağlık tesisleri ilçenin yerleşik alanının dışında erişimi güç bölgelerde konumlanmak zorundadır. Mevcut dokuyu dönüştürmek hem yapılaşma hem de topoğrafya açısından oldukça zor görünmektedir. Yeni hizmete alınan metro hattının da bekleneni vermemesi sebebiyle hala ilçenin içinde ve ilçeden Ankara’ya ucuz, konforlu ve sağlıklı ulaşımda sorunlar yaşanmaktadır.

Keçiören’in en temel sorunlarından bir diğeri de kentsel kimlikle ilgilidir. Bir dönem siyasi açıdan Çankaya’nın tam karşısında konumlandırılan ilçede, mekânsal ve yaşam biçimi olarak benimsenen ortak bir kimliğin ve yaşam biçiminin ortaya çıkmaması, gelir düzeyi artan vatandaşların Keçiören’den taşınma eğilimlerinin yüksek olması önemli bir sorun olarak görülmektedir. Keçiören’in kentsel meydan okumasının bu kimlik sorunu ve buna bağlı olarak yapılması beklenen yapısal değişiklikler olduğu söylenebilir. Geçmişinde farklı siyasi partilerin iktidara geldiği Keçiören’in Ankara kentinde farklı bir alternatif yaşam alanı olabilmesi için de gerçek anlamda katılımcı uygulamaların öne çıkması gerekliliği söylenebilir. Siyasi olarak Keçiören’in marjinal konumunu değiştirecek ve yapısal önlemlerde bunu buluşturabilecek bir yaklaşım gerekli görünmektedir.

4. Yenimahalle:

Ankara yerleşik alanı içerisinde göreli olarak geçmişi eskilere dayanan Yenimahalle ilçesi Ankara’nın kentsel gelişimi içerisinde bıçak sırtı bir noktada durmaktadır. Eski Yenimahalle konut sitesinin bulunduğu geleneksel Yenimahalle, Demetevler ve Karşıyaka civarında bulunan gecekondularla birlikte plansız oluşmuş bir Yenimahalle, sanayi bölgeleri ile birlikte İstanbul Yolu aksında gelişmeye başlayan orta sınıf konut alanları ile üçüncü bir parçadan oluştuğu düşünülebilecek olan Yenimahalle ilçesi Ankara’nın kentsel gelişimi için önemli çözüm yaklaşımları geliştirilebilecek bir potansiyel taşımaktadır. Yenimahalle nüfusu ağırlıklı olarak orta sınıf memur ve beyaz yakalı çalışanlarla sanayi bölgelerinde çalışan mavi yakalı çalışanların bir karışımı gibi görünmektedir. Gelir düzeyi göreli olarak yüksek olan bu nüfusun Yenimahalle’deki yaşam beklentileri kentsel kamusal alanların arttırılması ve ilçedeki parçalı yapının sorunlarının çözülmesi olarak tanımlanabilir. Bu yönde bazı gelişmeler olmakla birlikte, kent bütünündeki bazı gelişmeler bu sorunların aşılmasını engelleyen bazı etkiler yaratmaktadır.

Öncelikle ilçe içerisindeki sanayi bölgeleri ulaşım aksları ve Atatürk Orman Çiftliği gibi açık alanlarla bir araya bulunduğu için hizmetlerde belli bir bütünlüğün sağlanmasında sorunlar yaşanmaktadır. Son yıllarda Atatürk Orman Çiftliğinin giderek parçalanması, sanayi bölgelerinin giderek daha fazla yoğunlaşması ve sanayi işlevinden çıkarak konut ve hizmet sektörü ağırlıklı yapılanmaların oluşması ilçenin yapı yoğunluğunu arttırmaktadır. Bu işlev karmaşası içinde oluşturulan kamusal alanlar genellikle erişim ve kullanım sorunları ile karşı karşıya kalabilmektedir. Ayrıca son yıllarda yapılan kentsel dönüşüm çalışmaları sonrasında yapı yoğunluğunun aşırı artması, Demetevler gibi bölgelerin sağlıklı kentsel  yaşam alanlarına dönüştürülmesinde sorunlar yaşanması da ulaşım ve altyapı hizmetleri açısından zorlayıcı etkiler oluşturmaktadır.

Yenimahalle ilçesi içinde yaşayanlar için ayrıca bir kentsel kimlik sorunu yaşamaktadır. Ankara içerisinde belli bir tarihi ve yaşam kültürü olmakla birlikte bu kültürün olumlu yanlarının yaygınlaştırılamaması, Yenimahalle’de yaşayanlarda bir “Yenimahalle kimliği” oluşmasının önüne geçmektedir. Oluşan yeni yaşam çevrelerinin belli bir mimari ve tasarım kimliğinden yoksun ve aşırı yoğun alanlar olması, ilçenin vizyonunun Ankara içerisindeki konumlanışının belirgin olmaması yaşayanlar için Yenimahalle’yi Çankaya ve Ankara’nın gelişim alanları karşısında ikinci bir alternatif konumuna sokmaktadır. Siyasi olarak Yenimahalle’nin parçalı yapısını kuşatabilecek ve bütünleştirebilecek bütünsel yaklaşım ve projeleri vatandaşın anlayabileceği bir söylemle bütünleştirebilen, Yenimahalle kimliğinin dönüşümünü bir vizyon çerçevesi olarak ortaya koyabilen yaklaşımların önemli olacağı söylenebilir.

• Yerel Seçimlerde Ankara ve İlçelerinin kentsel Şifreleri II: Mamak, Altındağ, Etimesgut –16 Kasım.
• Yerel Seçimlerde Ankara ve İlçelerinin kentsel Şifreleri III: Sincan, Gölbaşı, Pursaklar, Elmadağ – 23 Kasım. 

Kapak görseli: Joseph Bautista (düzenlenmiştir)