Ankara’da bir köy var; geçmişin izlerini bugüne, pastoral hayatın ritmini kentin içine taşıyor. Geleneksel yaşamı deneyimleme imkanı tanırken aynı zamanda kültürel ve doğal sürdürülebilirliğe de alan açan Altınköy Açık Hava Müzesi’nin hikayesini, müzenin müdürü Dilek Kara Yılmaz’la konuştuk.

Merhaba Dilek Hanım, öncelikle sizi tanıyarak başlamak isterim.

Gazi Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü mezunuyum. Aynı zamanda Ankara Üniversitesi’nde Müze Eğitimi alanında yüksek lisansımı tamamladım. Yaklaşık dört yıldır Altındağ Belediyesi bünyesinde görev yapıyorum. İlk olarak Hacı Bayram Veli Müzesi’nin kuruculuğunu üstlendim. Ardından belediyede müzeler şefi, sonrasında ise bölgenin kültür ve sanat şefi olarak görev yaptım. Şu anda Altınköy Açık Hava Müzesi’nde müdürlük görevini yürütüyorum. Bunlara ek olarak geçmişte Ankara Valiliği’nin Anadolu kültürüne yönelik çeşitli projelerinde de aktif olarak yer aldım. Ankara’nın kalbinde, bölgenin kültürel mirasını yaşatmak ve sanatı insanlarla buluşturmak benim için her zaman ayrı bir heyecan ve mutluluk kaynağı oldu.

Ana konumuza gelecek olursak, Altınköy Açık Hava Müzesi’nin hikayesi nedir?

Altınköy’ün hikayesi, yaklaşık 15 yıl önce Altındağ Belediye Başkanı Dr. Veysel Tiryaki’nin Avusturya seyahati sırasında bir ekolojik müzeyi ziyaret etmesiyle başladı. Doğayla uyumlu, geçmişi yaşatan bu açık hava müzesi öylesine etkileyiciydi ki başkanımız, Ankara’da eksikliği hissedilen böyle bir yapının mutlaka kurulması gerektiğine karar vermişti. Ancak hedef yalnızca bir müze kurmak değildi. Bu proje, bulunduğu bölgedeki vatandaşlara da istihdam sağlayan; bölgenin bitki ve hayvan çeşitliliğini, tarım ve hayvancılık kültürünü yaşatan, halkın geleneklerini, şivesini ve üretim biçimlerini tüm doğallığıyla koruyan, yaşayan bir köy modeli olmalıydı.

Bu vizyonla birlikte, şehrin en geri planda kalmış, gecekondularla dolu bölgesi özellikle seçildi ve 2011 yılında Altınköy’ün inşaat süreci başlatıldı. 2015 yılında tamamlanan müze, bugün köy yaşamını sadece sergilemekle kalmıyor, aynı zamanda tüm canlılığıyla yaşatıyor. Unutulmaya yüz tutmuş el sanatlarımız, ekolojik üretim döngümüz ve köklü köy kültürümüz Altınköy’de yeniden hayat buluyor. Burası, geçmişin izlerini taşıyan, geleceğe yön veren, sürekliliği olan ve aynı zamanda eğitim odaklı bir açık hava müzesi.

Bir köyde ne varsa birebir yaşatılıyor

Aslında oldukça katmanlı ve zengin bir yaşam alanından bahsediyorsunuz. Bu kapsamda, şu an müzenizde ziyaretçilere sunulan olanaklardan bahseder misiniz?

Ziyaretçilerimiz açıkçası çok şanslı. Çünkü Altınköy’de, bir köyde ne varsa hepsi birebir yaşatılıyor. Cami, okul, köy kahvesi, fırın, demirci, kalaycı, çamaşırhane, değirmen, bostan, ahırlar… Ziyaretçiler hepsine dokunabiliyor, içine girebiliyor, deneyimleyebiliyorlar. Üstelik burada yetiştirilen tamamen organik ürünleri tadabiliyor; tarladan sofraya uzanan doğal bir sürece tanıklık ediyorlar. Müze meydanımızda ise farklı sanat dallarında atölyeler düzenleniyor. Bu atölyelere, Türkiye’nin ve dünyanın farklı yerlerinden gelen usta sanatçılar ve eğitmenler katılıyor. Her 15 günde bir içerik ve eğitmen değişiyor; böylece ziyaretçilerimiz sürekli yenilenen bir programla karşılaşıyor. Tüm etkinliklerimiz köyün ruhuna uygun olarak şekilleniyor. Özellikle hafta sonları Altınköy’de bambaşka bir hava esiyor. Atölyeler, etkinlikler, doğa ve kültür bir araya geliyor; ziyaretçiler buradan yalnızca gezmiş değil, yaşamış hissiyle ayrılıyor. Hatta herkes kendi köyünden mutlaka bir şeyler buluyor; adeta köyüne gitmiş kadar oluyor.

Kısaca değindiğiniz eğitim faaliyetlerinizle alakalı olarak biraz daha bilgi almak isterim.

Altınköy’de yürüttüğümüz eğitim faaliyetleri, çocuklara köy yaşamını yakından tanıma ve geçmişi deneyimleyerek öğrenme imkanı sunuyor. Sabah kümesten yumurtalarını, bostandan sebzelerini toplayıp köy fırınında ekmeklerini pişiriyor; sonra hep birlikte kahvaltılarını yapıyorlar. Gün boyu yaş gruplarına özel hazırlanan etkinliklerde eski köy okulunda ders işliyor, geleneksel oyunlar oynuyor, kukla yapıyor, gölge oyununu sahneliyorlar. Bizim için en kıymetlisi ise çocukların buradan mutlu, şaşırmış ve merakla ayrılması. O merakın izini süren her çocuk, bizce en güzel öğrenme yolculuğuna çıkmış demektir.

Doğa, toprak ve kültürel değerlerle insanı buluşturan yaşayan bir alan

Merak ettiğim bir başka konu olarak ülkemizde ve dünyada açık hava müzesi veya benzer temadaki oluşumlar hakkında genel bir değerlendirmenizi alabilir miyim? Altınköy olarak bu yerlerle iletişimde misiniz?

Öncelikle bu sorunuz için ayrıca teşekkür ediyorum. Çünkü ülkemizde “ekomüze” kavramının hem yeterince anlaşılamadığını hem de ne yazık ki doğru şekilde anlatılamadığını düşünüyorum. Zaten Türkiye’deki ekomüze sayısının sınırlı olması da bu durumu açıkça ortaya koyuyor. Altınköy’ün kuruluş fikri tam da bu eksikliği gidermek amacıyla doğdu. Kuruluş sürecinde özellikle Polonya ve Avusturya’da ziyaret edilen açık hava müzeleri bizlere ilham kaynağı oldu. Orada yürüttüğümüz temaslarda, ilgili vakıflar ve müze yöneticileriyle birebir görüşmeler gerçekleştirdik; müzeyi yerinde inceledik, onların bilgi ve deneyimlerinden faydalandık. Bu iletişim, biz ülkemize döndükten sonra da bir süre daha devam etti. Tüm bu süreçte edindiğimiz gözlemler ve karşılıklı paylaşımlar, Altınköy’ün temellerini atarken bizlere önemli bir yol haritası sundu. Müze açıldıktan sonra da zaman zaman farklı ülkelerden gelen müze temsilcileriyle iletişim kurmaya devam ettik. Karşılıklı bilgi ve deneyim paylaşımı, bugün de bizim için kıymetli olmaya devam ediyor.

Altınköy, yalnızca geçmişi sergileyen bir müze değil; aynı zamanda doğa, toprak ve kültürel değerlerle insanı buluşturan yaşayan bir alan. Bizim hedefimiz, bu özel yaklaşımı daha geniş kitlelere ulaştırmak ve Altınköy’ü hem ulusal hem de uluslararası düzeyde örnek bir açık hava müzesine dönüştürmek. Özellikle pandemiden sonra açık alanlarda vakit geçirmenin, doğayla temas kurmanın ve kültürel etkinliklere açık havada erişebilmenin ne kadar değerli olduğunu hep birlikte bir kez daha tecrübe ettik. Bu sebeple, temenni ediyorum ki bu alandaki farkındalık her geçen gün artsın; ülkemizde doğaya ve insana dokunan, ekolojik temelli müze anlayışı daha çok yaygınlaşsın.

Biraz da müze alanınızın yani köyünüzün mimarisini/planını anlatmanızı rica ediyorum.

Altınköy Açık Hava Müzesi, Ankara’nın merkezine oldukça yakın bir noktada, ancak adımınızı attığınız anda sizi şehirden uzak, bambaşka bir zamana götüren özel bir mekan. Müze alanı, geleneksel Anadolu köyü dokusunu yaşatacak şekilde titizlikle kurgulandı. Burada mimari sadece yapıları değil, bir yaşam biçimini temsil eder. Köy meydanı, planın merkezini oluşturur. Geleneksel köy yaşantısında olduğu gibi burada da cami, kahvehane, bakkal, muhtarlık ve taş fırın gibi kamusal yapılar bir aradadır. İnsanların bir araya geldiği, sohbet ettiği, gündelik hayatın aktığı bu alan, köyün kalbi gibidir.

Meydandan uzaklaştıkça konut alanlarına ve üretim yapılarına ulaşılır. Müze alanındaki evler, farklı bölgelerden derlenmiş geleneksel Anadolu evlerinden esinlenerek yapıldı. Ahşap ve taşın dengeli kullanımı, cumbalı pencereler, haremlik-selamlık bölümleri gibi detaylarla özgünlüğü korundu. Her evin bir hikayesi, bir geçmişi vardır ve ziyaretçiye bu atmosferi hissettirecek şekilde düzenlenmiştir. Ayrıca köyde geçmişin üretim yaşamını yansıtan mandıra, değirmen, demirci, kalaycı, marangozhane gibi atölye yapıları da yer alır. Bu yapılar hem mimari açıdan dönemin izlerini taşır hem de işlevsellikleriyle ziyaretçilere canlı bir köy deneyimi sunar. Altınköy’ün en dikkat çekici yönlerinden biri de doğayla kurduğu güçlü bağdır. Su çarkı, yel değirmeni, bostanlar, tarla alanları ve hayvan ahırları doğayla iç içe bir yaşamın izlerini taşır. Bu planlamayla sadece yapılar değil, köyün ritmi, sesi, kokusu da yaşatılır. Aslında Altınköy’ün mimarisi bir dekor değil, yaşanmışlıkların izini taşıyan yaşayan bir anlatıdır. Her yapı, her yol, her detay ziyaretçiye şunu fısıldar: “Bu köy, bir zamanlar gerçekten vardı…”

Peki, ziyaretçilerinizden aldığınız geri dönüşler nasıl? En çok hangi bölümler veya olanaklar beğeniliyor?

Geri dönüşler çok olumlu. Özellikle köy yaşamının tüm doğallığıyla yaşatıldığı alanlar büyük ilgi görüyor. En çok beğenilen bölümler arasında; hayvanların bulunduğu alanlar, tarihi köy evleri, ekmek pişirilen taş fırın ve geleneksel üretim atölyeleri öne çıkıyor. Özellikle çocuklar için, çocuk etkinlik evleri, oyuncak müzesi ve okul gibi hem öğretici deneyim noktaları çok seviliyor. Ayrıca, hasat zamanı yapılan etkinlikler, imece usulü çalışmalar ve köy meydanındaki toplu etkinlikler ziyaretçilerimizin hafızasında yer ediyor. Doğayla iç içe, sade ama anlamlı bu ortamda geçmişe yapılan bu yolculuk hem duygusal bir bağ kurmalarını sağlıyor hem de tekrar gelme isteği uyandırıyor.

Son olarak, gelecekte bizleri Altınköy Açık Hava Müzesi bünyesinde nasıl proje ve etkinlikler bekliyor?

Altınköy Açık Hava Müzesi olarak önümüzdeki dönemde, ziyaretçilerimizi sadece geçmişi izleyen değil köy yaşamını tüm duyularıyla deneyimleyen bir yolculuğa davet etmeyi hedefliyoruz. Bu doğrultuda, doğayla iç içe, gecesiyle gündüzüyle yaşayan ve mevsimsel döngülere göre şekillenen yeni etkinlikler üzerine çalışıyoruz. Kırsal yaşamın sadece gündüz değil, gece de solunabileceği özel deneyimler, köy üretim kültürünü bugünün dünyasına taşıyan yaratıcı atölyeler ve doğaya duyarlı, yerel değerlere dayalı yenilikçi programlarla müzemizi farklı bir boyuta taşımayı amaçlıyoruz.

Yeni projelerimizde sürpriz unsurlar da olacak. Ziyaretçilerimize her gelişlerinde farklı bir ruh, farklı bir tat bırakacak bu çalışmalarla Altınköy’ün yaşayan bir müze olma kimliğini daha da derinleştireceğiz.